مالیات و ماهیت آن در اقتصاد ایران

بخش اقتصاد- مالیات کلمه ای است گنگ و دارای مفاهیم مختلف وانواع و ابعاد گوناگون ازاین‌رو نیاز به بررسی و باز کاوی دارد.

 1. مفهوم کلی مالیات

دراصطلاح اقتصاددانان جدید مالیات اینگونه تعریف شده است :

مالیات مقدار پول و یا مالی است که شهروندان یک کشور طبق قانون به دولت خود می پردازند تا در جهت اداره امور کشور تامین کالاها و خدمات عمومی و ضروری تضمین امنیت و دفاع همگانی و عمران و آبادانی توسط دولت مورد بهره برداری قرار بگیرد

مالیات ریشه تاریخی طولانی و عمیقی دارد و عمر آن با پیدایش نخستین حکومتها و سازمانهای مدیریت اجتماعی همراه می باشد. در تاریخ هیچ رژیمی وجود نداشته که از شهروندان خود و یااقوام و ملتهایی که احیانا مغلوب او واقع می شدند بفهوم کلی کلمه مالیات نگیرد

تنها نوع و مقدار مالیات و نحوه وصول آن متفاوت بوده است و اصل آن هیچگاه متروک نبوده است

در عصر حاضر یکی از پایه های استوار کشورداری ترقی و پیشرفت وارائه خدمات به مردم و در نتیجه دریافت مالیات می باشد دریافت مالیات از جامعه در کشورهای جهان امری طبیعی و براساس  سیاست مالی می باشد و در برخی از کشورهای صنعتی جهان 90 تا 98 درصد بودجه عمومی از طریق مالیاتها تامین می شود و مردم نیز هیچگونه واکنش منفی در برابر آن بروز نمی دهند.

2.انواع مالیات

مالیات را بر پایه ملاکها واعتبارات گوناگون می توان تقسیم بندی کرد وانواع آن را مشخص نمود.

در اینجا دو تقسیم بندی اصلی مطرح میشود:ا

الف) مالیات مستقیم و غیرمستقیم

براساس این تقسیم بندی مالیات از نظر چگونگی تعلق گرفتن به کالاهای مورد مالیات دو نوع می تواند باشد: مستقیم یا غیرمستقیم .

مالیات مستقیم:

آن است که بدون هیچ واسطه ای روی درآمدافراد و یا سازمانها و موسسات اقتصادی بسته شود و توسط مامورین دولتی بطور مستقیم وصول شود. مانند مالیات سرانه ای که دولت براساس افراد ساکن در کشور و طبق آمارافراد هر خانوار مالیات می گیرد ازاین قبیل مالیاتی که دولت بطور مستقیم از حقوق کارمندان خود کسر می کند.

مالیات مستقیم اگر براساس میزان دارائی و یا درآمداشخاص و موسسات استوار باشد و شامل درآمدهای سطح پائین نگردد در تامین عدالت اجتماعی نقش بسزایی خواهد داشت .

 مالیات غیرمستقیم:

آن است که با واسطه و بطور غیرمستقیمم ازاصل در آمد شهروندان گرفته می شود واغلب پرداخت کننده می تواند آنها را به اشخاص دیگری منتقل کند و خود وسیله پرداخت مالیات باشد.

مالیات غیرمستقیم در شکلهای گوناگونی قابل پیاده شدن می باشد و پرداخت آن نیز بااینکه بر دوش همگان می باشد ولی محسوس نیست بطور معمول عموم مردم وجود آن رااحساس نمی کنند. مانند: عوارض گمرگی که بر ورود و صدور کالاها بسته می شود که در نهایت از نوع مالیات غیرمستقیم بشمار می آید. زیرا وارد کننده کالا به میزان عوارضی که ازاین بابت به دولت می پردازد به نرخ فروش کالا در بازارهای داخلی می افزاید چنانکه صادرکنندگان کالاهای داخلی به خارج نیز در هنگام خرید و فروش میزان عوارضی را که باید بابت صدور کالا بپردازند از نظر دور نمی دارند.

مالیات بر فروش از دیگر شکلهای مالیات غیرمستقیم می باشد. و آن به این صورت است که ابتدا دولت روی یک کالای ویژه مالیات می بندد و در نتیجه بطور قهری قیمت آن برای مصرف کنندگان افزایش می یابد و در مجموع باید گفت : سنگینی مالیاتهای غیرمستقیم بر دوش اکثریت قشرهای کم درآمد و فقیر جامعه می باشد: زیرا در پرداخت این مالیات آن کس که دارد و آن کس که ندارد هر دو باید زیر یک بار بروند در این صورت فشار بر کسی است که ندارد.

ب) تقسیمی دیگراز مالیات

ازاین دیدگاه که چند درصد مالیات گرفته شود واز چه نوع درآمدی و با چه محاسبه ای مالیات به سه نوع تقسیم می شود.

1.مالیات تصاعدی .

2.مالیات تنازلی .

3.مالیات تعادلی .

مالیات تصاعدی

 به این صورت است که آنانی که از درآمد بیشتری برخور دارند بصورت تصاعدی مالیاتش افزایش می یابد و درصد بیشتری از درآمدشان را بایستی به عنوان مالیات پرداخت کنند.ازاینرو میزان مالیات هماهنگ با میزان رشد درآمد افزایش می یابد.

در نوع تصاعدی ثروتمندان به مراتب بیشتراز فقرا مالیات می پردازند و قشرهای فقیر جامعه در بلند کردن اهرم سنگین مالیات سهم بسیار کمتری دارند.

 مالیات تنازلی

عکس روش تصاعدی است . یعنی نظام مالیاتی کشور بگونه ای تنظیم شده است که هر چه درآمد پائین تر باشد مالیات بیشتری باید بپردازد و در برابر آنانی که از ثروت بیشتری برخوردارند مالیات کمتری می پردازند.

البته این چنین مالیاتی همیشه با ظاهری مردم پسند و در زیر شعارهای زیبا انجام می گیرد به عنوان نمونه می توان از مالیتهای غیر مستقیم سخن راند که بسیاری آن را طرح می کنند در نتیجه بار سنگین مالیات بطور عمده بر دوش محرومان و کم درآمدهای جامعه خواهد بود. گرچه روش مالیات تنازلی می تواند هم بطور مستقیم و هم بطور غیرمستقیم قابل اعمال باشد.

مالیات تعادلی

حد میانگین روشهای تصاعدی و تنازلی است . یعنی درآمدهای بالا و درآمدهای پائین هر دو بطور مساوی مالیات می پردازند که البته این نوع مالیات نمی تواند روشی عدالت خواهانه باشد زیرا چگونه کسانی که از ثروت بیشتری برخوردارند و هر روز براندوخته های خود می افزایند همانند کسانی که اندک در آمدی داشته باشند بطور مساوی مالیات بپردازند.

3.مالیات و اقتصاد ما

از موضوعات مهم در هر اقتصادی مسئله تولید است در میان موانع متعدد تولید و سرمایه‌گذاری، عاملی که رفع آن از دیگر موانع مهمتر و در عین حال، امکان‌پذیرتر است، تغییر و اصلاح قوانین و مقررات می‌باشد. از اهم قوانین مرتبط با بخش تولید و سرمایه‌ گذاری در کشورمان، می‌‌ توان به قوانین کار و تأمین اجتماعی، قوانین مالیاتی، مقررات صادرات و واردات، تعزیرات حکومتی و سیاست‌های بانکی اشاره کرد.‌در واقع، وجود قوانین و مقررات ناکارا و نامناسب علاوه بر اینکه موجبات دخالت بیشتر دولت را فراهم می‌آورد، سبب کندی و رکود تولید شده و سرمایه‌گذاران را به خروج از فعالیت‌های تولیدی و حرکت به سوی دلالی یا فعالیت‌های کوتاه‌مدت، تشویق و رهنمون می‌سازد. در میان مجموعه‌ مقررات مؤثر بر حوزه تولید، قوانین مالیاتی نقش مهمی در روند تولید و سرمایه‌گذاری و رونق یا رکود آن دارند.‌

متاسفانه نظام مالیاتی ایران، با وجود پیشرفتهای دهه اخیر نسبت به قبل از آن، هنوز تنها به عنوان یک منبع درآمد برای دولتها عمل می کند و سایر جنبه های آن، از جمله هدایت اقتصاد و ایجاد انگیزه، مورد توجه نبوده است.در این مقاله به ذکز چند نکته  از چالشهای نظام مالیاتی در کشور بسنده میکنم

4. چالش های مالیات در ایران

اول: نرخهای مالیاتی متعدد:

در بالا راجع به انواع نرخهای مالیاتی تو ضیح داده شد؛ دو نکته باید در مورد نرخ‌های مالیاتی مورد توجه قرار گیرد. نکته اول، بالا بودن نرخ‌های مالیاتی و نکته دوم، تنوع این نرخ‌ها است که برای سرمایه‌گذاران و صاحبان صنایع، مشکل‌آفرین شده است.

دوم : مشکلات پرداخت مالیات:

 تشریفات وصول مالیات شامل تنظیم اظهارنامه مالیاتی همراه با ترازنامه سود و زیان، به‌ روز بودن دفاتر و دیگر مدارک و اسناد از یک سو و تعدّد افراد و مراجع رسیدگی‌کننده به اظهارنامه مالیاتی و دیگر مدارک مؤدیان از سوی دیگر، بر مشکلات و پیچیدگی‌های جمع‌آوری و پرداخت مالیات افزوده است.

و بحث پایانی

موضوع دیگری که بد نیست به آن بپردازیم مجازاتهای مالیاتی است که در صورت عدم پرداخت مالیات از افراد اخذ می گردد اما مثل خیلی از بخش های اقتصاد ما در عمل این کسبه خرده پا و یا شرکتهای کوچک هستند که باید هزینه واقعی این مجازاتها را بپردازند نه تولید کننده ها و شرکت های بزرگی که با فرار مالیاتی بدترین آسیب را به اقتصاد کشور میزنند. و از این منظر به نظر میرسد که به یک عزم جدی برای اصلاح امور مالیاتی در میان مسئولین احتیاج داریم. البته منصفانه این است که بگوییم سهم مالیات از درآمد دولت در کشور ما بسیار پایین است و به عنوان مثال در اغلب کشورهای دنیا مالیات بر ارزش افزوده حدود 14 یا 15 درصد است در حالیکه این نرخ درایران تنها 3 درصد است و همین نرخ هم  به یکی از چالشهای دولت هم تبدیل شده است. شاید تنها علت این مسائل این باشد که ما به مالیات تنها به عنوان روشی برای کسب درآمد دولت نگاه میکنیم و توجهی به اثرات آن در شکوفایی اقتصاد و دست یابی به رشد پایدار نداریم.اگر مالیات به موقع پرداخت شود و درجای خود توسط دولت استفاده شود قطعا اثرات قابل توجهی بر رشد و شکوفایی اقتصاد خواهد داشت.

 

ریحانه حمیدی فر

گروه جامعه و ارتباطات